Lecturgische Zang

Muziek en gezang spelen vanaf het vroegste begin een rol in het christendom. Reeds bij in de brieven van Paulus is sprake van psalmen en gezangen (Efeziërs 5:19; Kolossenzen 3:16). In hoeverre deze liederen ook in vieringen werden gebruikt is niet bekend.
In de loop van de middeleeuwen werd het gezang in de kerk steeds verder gestandaardiseerd. Het zingen was bovendien voorbehouden aan het koor van priesters en was uitsluitend in het Latijn. Door de gemeente gezongen liederen in de volkstaal speelden alleen een rol bij processies en geestelijke spelen.
Zang/muziek heeft een eigen manier om iets te vertellen waar geen woorden voor zijn. Zo ook bij de Katholieke kerk waar veel gezongen wordt.
Het geeft saamhorigheid, tenslotte zing je met elkaar. Het kan je gevoelige snaar raken van iets wat je heb meegemaakt of aan herinnerd wordt. Er wordt meestal gebruik gemaakt van het orgel maar ook soms de piano, blaas en slag werk instrumenten. Er wordt in meerdere talen gezongen maar het belangrijkste is gregoriaans.

Muziek vorm

Responsorium

Een responsorium is een muziekvorm in de kerkmuziek waarbij er een afwisseling is tussen voorzang door een cantor (zanger) en zang door een koor als antwoord (Latijn: responsum). Het Responsoriale is het liturgisch boek dat de responsoria bevat.

Vooral in het gregoriaans repertoire zijn er veel responsoria te vinden. In het proprium van de mis hebben het Graduale en het Alleluia de vorm van een responsoriaal gezang. Het koor zingt een vers, de voorzanger zingt daarna een psalmvers en tenslotte antwoordt het koor met de herhaling van het eerste vers (repetendum).

Responsoriale zang komt ook elders in de liturgie voor, namelijk in het getijdengebed. De psalmen kunnen afwisselend door een voorzanger en koor worden gezongen. Ook het Magnificat tijdens de vespers kan responsoriaal worden gezongen. In de praktijk betekent dit een afwisseling tussen twee koorhelften. Het Magnificat zelf wordt voorafgegaan door een responsorium en ingeleid met een antifoon. De uitvoeringswijze van onder andere het graduale-gezang Haec Dies is responsoriaal.
Vanaf de vierde eeuw komen verwijzingen naar responsoriale gezangen steeds vaker voor, maar men zag het nog niet als een apart genre. De vroegste gekende verwijzing naar het responsorium als onafhankelijk genre bevindt zich in de Regula Benedicti of kloosterregel van Benedictus van Nursia. Het is een veel gevonden genre dat qua hoeveelheid aan gekende fragmenten enkel door het antifoon overtroffen wordt.

Proprium

Het proprium van de mis (Proprium Missae in het Latijn) is de reeks wisselende gezangen van de mis. Ordinarium en proprium vormen samen de misgezangen. Het proprium (vertaling: tijdeigen) bevat de gezangen die liturgisch horen bij een bepaalde dag. De tekst wisselt afhankelijk van de (feest)dag, in tegenstelling tot het ordinarium.

Ordinarium*

Het ordinarium is de reeks vast wederkerende gezangen van de Mis, namelijk Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus/Benedictus en Agnus Dei. Ook Ite missa est wordt wel tot het ordinarium gerekend. Deze gezangen vormen samen met de gezangen van het proprium de gezongen bestanddelen van elke mis, met dien verstande dat Gloria en Credo alleen op zon- en feestdagen klinken. Het Gloria wordt bovendien niet gezongen in de Advent en in de Veertigdagentijd.

Ordinarium gezangen hebben altijd dezelfde tekst. Al naargelang de status van een dag (weekdag, zondag, feest, hoogfeest) kunnen er meer of minder uitgebreide melodieën op diezelfde teksten worden gezongen. In de gezangboeken voor het gregoriaans, zoals het Graduale Romanum (1974), zijn de ordinariumgezangen, behalve het Credo, als cyclus bij elkaar geplaatst. Elke cyclus heeft een Romeins nummer en is vervolgens, naar middeleeuwse gewoonte, aan een bepaalde dag of periode toegewezen:

• – I – Lux et origo (in de Paastijd)
• – II – Kyrie fons bonitatis (Op Hoogfeesten)
• -III – Kyrie Deus sempiterne (Op Hoogfeesten)
• – IV – Cunctipotens Genitor Deus (Op feesten van de apostelen)
• – V – Kyrie magnae Deus potentiae (Op feesten)
• – VI – Kyrie Rex Genitor (op feesten)
• – VII – Kyrie Rex splendens (Op feesten)
• – VIII – de Angelis (Op feesten)
• – IX – Cum jubilo (Op hoogfeesten en feesten van de H. Maagd Maria)
• – X – Alme Pater (op Mariale feesten en herdenkingen)
• – XII – Pater cuncta (Op herdenkingen)
• – XIII – Stelliferi Conditor orbis (Op herdenkingen)
• – XIV – Jesu Redemptor (Op herdenkingen)
• – XV – Dominator Deus (Op weekdagen door het jaar)
• – XVI (Op weekdagen door het jaar)
• – XVII (Op zondagen tijdens de Vasten en in de Advent)
• – XVIII – Deus Genitor alme (Op weekdagen in de Advent en Veertigdagentijd en in de Mis voor de overledenen)

 Als de liturgie het zingen van een Credo voorschrijft, kan in de huidige gregoriaanse zangboeken uit zo’n zes verschillende melodieën naar believen worden gekozen.