Liturgie in Boeken

Lezingenrooster in de liturgie en zijn boeken

De kerk heeft sinds het Tweede Vaticaans Concilie (grote kerkvergadering in de jaren 60 van de vorige eeuw) het aantal lezingen uitgebreid en een leesrooster vastgesteld voor de lezingen in de liturgie.
De eerste lezing is altijd uit het Oude Testament, de derde lezing uit het Evangelie en daartussen een bijpassende lezing uit de Brieven der Apostelen. Om alle vier de evangelies aan het woord te laten komen wordt er gewerkt met een driejaarlijkse cyclus, de ABC-jaren.

-In een A jaar lezen we stukken uit het evangelie van Matteüs
-In het B jaar stukken uit het evangelie van Marcus
-In het C jaar stukken uit het evangelie van Lucas

Het Johannes evangelie wordt tussendoor gelezen. In de Paastijd lezen we geen Oude Testament maar Handelingen en uit het Evangelie van Johannes.

Boeken

Een van de belangrijkste boeken binnen de katholieke kerk is de bijbel.
Bijbel betekent boek. In dit boek staan de verhalen over Jezus en God.
Daarom noemen we de bijbel ook wel de “heilige Geschrift”

De boeken voor de heilige mis
Bijbel

Wat is de Bijbel? Niet zomaar een boek….
De bijbel heeft een imago heeft van een oud en saai boek. Toch is de Bijbel veel meer dan zomaar een boek. Het is een boek dat mensen in beweging heeft gezet, dat de wereld heeft gevormd en veranderd. Hoe? Mensen die de Bijbel gingen lezen veranderden. En als mensen veranderen dan verandert de wereld om hen heen mee.

Misschien denk je dat een Bijbel een mysterieus en moeilijk boek is, maar iedereen kan de Bijbel lezen. Toch is de bijbel geen gewoon boek, maar een hele wereld op zich. Als je de Bijbel leest gaat de wereld van God voor je open. Je ontdekt in deze wereld wie God is, wat Hij van plan is met de wereld en wat deze God met jou te maken heeft.

Oude Bijbel

Waar komt de Bijbel vandaan?

De Bijbel is een oud boek uit een andere tijd en een andere cultuur. Om de Bijbel goed te kunnen begrijpen moet je van te voren een aantal dingen weten:

De Bijbel is eigenlijk niet één boek, maar een verzameling van een flink aantal boeken bij elkaar! Het woord ‘bijbel’, komt van het Griekse ‘ biblija ‘, wat ‘ boeken ‘ of ‘ bibliotheek ‘ betekent. De boeken zijn geschreven door verschillende soorten mensen, namelijk koningen, profeten, geleerden en hele gewone mensen. In de boeken vind je verschillende soorten teksten, namelijk geschiedenis, levensbeschrijven, wetten en poëzie… De verschillende boeken in de Bijbel zijn niet in één keer achter elkaar geschreven, maar over een periode van minstens 1000 jaar. De teksten zijn dus in verschillende tijden geschreven. Doordat de boeken in verschillende periodes geschreven zijn, kom je er allerlei verschillende oude culturen in tegen. Zo kun je lezen over Egypte, Assyrië, de Perzen, het Griekse rijk van Alexander de Grote, het Romeinse rijk van keizer Augustus. Ingewikkeld?

Toch hangen alle boeken van de Bijbel met elkaar samen en zit er een eenheid in. Is dat een aanwijzing dat God bij dit boek betrokken is? Elk Bijbelboek laat een stukje van Gods plan met de wereld, de geschiedenis en individuele mensen zien. Als je de Bijbel leest zul je merken dat die oude teksten uit andere culturen jou ook echt iets te zeggen hebben!

Twee delen

Samenstelling van de Bijbel

De Bijbel bestaat uit twee delen. Het Oude Testament beschrijft een periode van meer dan 3000 (!) jaar. Het Nieuwe Testament beschrijft een periode van nog geen 100 jaar. In het Oude Testament kun je lezen dat God belooft dat er een redder (Messias) zal komen, die een einde zal maken aan de ellende van de mensen. In het Nieuwe Testament gaat het over de Messias die gekomen is: Jezus Christus, de verlosser die werd beloofd.

Het woord “testament” betekent “verbond”, een afspraak tussen God en mensen. We maken onderscheid tussen het Oude en het Nieuwe Testament omdat er met de komst van Jezus veel veranderd is: God gaat nu op een andere manier met ons om. Toch betekent dat niet dat het Oude Testament ‘ oud nieuws ‘ is. De Bijbel is een eenheid, als je de boodschap van het Oude Testament kent helpt dat om het Nieuwe Testament beter te begrijpen.

God wil door de Bijbel heen zijn plan en liefde voor mensen duidelijk maken. Daarom wordt de Bijbel ook wel eens “heilige schrift” genoemd – het is niet zomaar een boek… het is Gods Woord voor ons.

Handig om te weten

Het is handig om te weten dat er vaak een soort cryptische code wordt gebruikt om precies een bepaalde zin uit de Bijbel aan te wijzen. Op deze manier kan je snel iets aanwijzen zonder iedere keer volledig alles uit te schrijven. Als je dit niet gewend bent lijkt het wel op een soort wiskundige formule 😉

Voorbeeld 1: Mat 6:33-34 staat dan voor het evangelie van Matteüs (eerste boek uit het Nieuwe Testament), het zesde hoofdstuk en daarvan de teksten met nummer 33 tot 34. Daar staat “Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden. Maak je dus geen zorgen voor de dag van morgen, want de dag van morgen zorgt wel voor zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last.”

Voorbeeld 2: 2 Sam 22:2 staat voor het tweede boek van Samuël, hoofdstuk 22 en de tekst met het nummer 2. Daar staat “Hij zei: ‘HEER, mijn rots, mijn vesting, mijn bevrijder,”

Toen de verschillende boeken van de Bijbel werden geschreven waren deze niet ingedeeld in hoofdstukken en teksten. Deze zijn pas veel later toegevoegd vanwege deze reden dat je dan snel de dingen kan vinden. Het onderverdelen in hoofdstukken is in het jaar 1228 door de Engelse predikant Stephen Langton gedaan. Het Oude Testament is in 1448 in verzen onderverdeeld en het Nieuwe Testament in 1551. De volledige Bijbel zoals we die nu kennen (onderverdeeld in hoofdstukken en verzen) verscheen voor het eerst in de Geneefse Bijbel in het jaar 1560. Deze vertaling kan je online vinden op verschillende plekken, zoals deze.

liturgisch boek

Een liturgisch boek is een boek dat de teksten en de voorschriften bevat voor de liturgie.
De Katholieke Kerk kent onder andere de volgende liturgische boeken:
De liturgische boeken die voor de Mis worden gebruikt:

– Evangeliarium
– Romeins Missaal (Altaar missaal)
– Lectionarium
– (Romeins) Rituaal
– Benedictionale
– Kyriale (zie hoofdstuk muziek en gezang)
– Graduale Romanum (zie hoofdstuk muziek en gezang)
– Pontificale Romanum
– Processionale, voor processie-gezangen

Evangeliarium

Het Evangeliarium wordt gezien als symbool van de presentie van Christus, wiens leven in de Evangeliën wordt beschreven. Het Evangeliarium wordt daarom in de katholieke liturgie met de grootste eerbied omgeven: het wordt bewierookt en de lezer van het Evangelie kust het boek na de lezing. Het Evangeliarium is een liturgisch boek dat de evangelielezingen van de heilige Mis bevat. Evangeliaria zijn vanwege hun belangrijke functie in de liturgie vaak kunstzinnig vormgegeven. Veel bekende middeleeuwse handschriften zijn evangeliaria. Evangelie betekend blijde boodschap. Er zijn vier mensen die het leven van Jezus op papier hebben gezet. Deze mensen noemen we evangelisten: Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes.

Altaarmissaal

Een missaal of misboek is de benaming voor het boek waarin de liturgische gebeden voor de Mis staan opgetekend. Het altaarmissaal wordt door de priester-diaken van de viering gebruikt. Dit altaarmissaal bevindt zich gedurende de Mis op het altaar. De priester leest uit dit tamelijke grote boekwerk de bij de dag behorende gebeden en/of zangverzen voor, als ook de lezingen van de Mis van de betreffende dag. De grote oude altaarmissaals waren in het grootste gedeelte van de Rooms-katholieke Kerk voor 1968 geheel in het Latijn. Het missaal wisselt tijdens de Mis volgens de Tridentijnse ritus (opbouw van een mis,ook wel klassieke Romeinse Ritus genoemd) geregeld van plaats (epistelzijde/rechterkant naar Evangeliezijde/linkerkant). De hedendaagse gebruikelijke altaarmissaals zijn meestal in de volkstaal

Lectionarium

Het kan een lezenaar zijn die in de altaarruimte van een kerk staat opgesteld en van waar af de priester, de diaken of de lector de schriftlezing in de eucharistieviering of in een van de getijdendiensten doet. Het kan ook het boek zijn waarin deze lezingen, geordend volgens de loop van het kerkelijk jaar en de diensten die op iedere dag plaats vinden, zijn opgenomen: een soort liturgische bloemlezing uit de bijbel. Ten derde kan het woord lectionarium betrekking hebben op de inhoud van dat boek en dan in het bijzonder op de wijze waarop de bijbellezingen zijn geordend. De verdeling van de perikopen over het kerkelijke jaar en de afbakening van de schriftgedeelten zijn hier belangrijk en ook de principes voor die verdeling en afbakening.

Rituaal

Het Romeins Rituaal (Latijn: Rituale Romanum) is een liturgisch boek dat verschillende rituelen bevat die niet opgenomen zijn in het Missaal of het Brevier. Hiertoe behoren onder andere de bediening van de sacramenten – met uitzondering van de eucharistie – en het uitvoeren van exorcismen.

De eerste editie van het Romeins Rituaal dateert van 1614 toen de in verschillende ritualen vastgelegde riten in één boek werden gebundeld. Deze bleef tot 1952 ongewijzigd. Onder invloed van het Tweede Vaticaans Concilie werd het Romeins Rituaal in verschillende landen ook in de volkstaal vertaald. Inmiddels zijn er ook grote delen in het Nederlands verschenen onder de titel Liturgie van de sacramenten en andere kerkelijke vieringen.

Benedictionale

Het Benedictionale of Boek van de zegeningen is een liturgisch boek dat verschillende soorten zegeningen bevat. Sommige daarvan hebben een blijvende werking, omdat zij personen aan God toewijden of voorwerpen en plaatsen voor liturgisch gebruik bestemmen.

Het Benedictionale bestaat uit vijf delen:

zegeningen die rechtstreeks op personen betrekking hebben
alles wat verband houdt met het dagelijks leven
zegeningen van dingen die bestemd worden voor de liturgie en devotie
zegeningen van devotionele voorwerpen
zegeningen voor verschillende omstandigheden

Pontificale Romanum

Het Pontificale Romanum is in de Katholieke Kerk het boek waarin die liturgische diensten worden beschreven die aan de bisschoppen zijn voorbehouden of gewoonlijk slechts door hen worden verricht (wijdingen, toediening van het vormsel en zegeningen van personen en zaken).

De oorsprong van dit boek gaat terug op de sacramentaria (gebedenboeken) en de ordines (orden van dienst), die om praktische redenen werden samengevoegd. Het oudste Pontificale stamt uit Mainz (950) en is een weergave van de Romeins-Frankische liturgie; het is uit vele handschriften gereconstrueerd. Dit boek is in heel Europa verspreid en ten slotte in Rome overgenomen. Daar werd het meermalen bewerkt en herzien, op het eind van de 13e eeuw door Durandus, bisschop van Mende. Diens werk heeft model gestaan voor het officiële Romeinse Pontificale (eerste gedrukte uitgave in 1485), dat na het Concilie van Trente (1545-1563) weer werd bewerkt en in 1596 uitgegeven. Sindsdien is dit boek wezenlijk niet veranderd (een detailwijziging is bijvoorbeeld wel de verandering in de wijdingen door Pius XII in 1948). Na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werd een algehele herziening en verbetering van het Pontificale Romanum ter hand genomen.